1. Ο κοινοτισμός ως ιστορικό γεγονός

Από την αρχαία Ελλάδα μέχρι την οθωμανική κατοχή και από τις πατρίδες της καθ’ ημάς Ανατολής μέχρι  τη φασιστική κατοχή της περιόδου 1941-1944, οι κοινότητες αποτελούν τον πρωταρχικό παράγοντα συγκρότησης, οργάνωσης, παραγωγής αντίστασης των Ελλήνων. Είναι το “ΚΟΙΝΟΝ ”η βάση στήριξης των εκάστοτε εθνικών, κοινωνικών, οικονομικών, παραγωγικών και εκπαιδευτικών αναγκών.

Μία μορφή συγκρότησης που θεμελίωσε την πολιτική ζωή των Ελλήνων, τη δημοκρατία και τις κοινές αποφάσεις σε δύσκολες στιγμές για την εθνική συνέχεια. Θα περιοριστούμε εδώ, στην ιστορική εξέλιξη του  κοινοτικού  φαινομένου κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατοχής, στον κύριο ελλαδικό χώρο 400 χρόνια, στη Θράκη   600. Τότε που οι βίαιοι εξισλαμισμοί, το παιδομάζωμα, η καταπίεση, η φτώχεια και η πείνα, ήταν το καθημερινό φαινόμενο, ο ελληνικός λαός ανέδειξε ως πρότυπο επιβίωσης, τις κοινότητες

Οι κατηγορίες του συστήματος των κοινοτήτων  ως μορφές πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης  είναι οι εξής:

1. Κοινωνικοπολιτικής, οι  συντεχνίες των επαγγελματιών που συνέβαλλαν με τις συνεισφορές τους στην ίδρυση σχολείων, στη λειτουργία εκκλησιών και την προμήθεια οπλισμού για τα επαναστατικά κινήματα, ένα περίπου κάθε έξη μήνες.
2. Κοινωνικοοικονομικής, οι ναυτικοί συνεταιρισμοί, οι “συντροφίες”, η συνεργατική ψαρικής που αναφέρεται στην από κοινού αλιεία. Αυτές οι συνεργατικές ήταν χωρισμένες σε μερίδες που ανήκαν στους ιδιοκτήτες τους, ενώ στη διανομή εξαγόταν ένα μερίδιο για κοινωνικά έργα στον κοινοτικό χώρο.
3. Κοινωνικής κατεύθυνσης, ο αλληλοδανεισμός, αλλαξοβόιδισμα, ο αλληλοδανεισμός δηλαδή βοδιών για όργωμα, η εξυπηρέτηση σε κοινωνικές δουλειές, για παράδειγμα το χτίσιμο σπιτιού για το οποίο οι συγχωριανοί κουβαλούσαν υλικά, τα δανεικαριά, να πηγαίνει να δουλεύει κάποιος σε κτήμα κ.ά.

Οι κοινότητες θα δώσουν μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση. H παιδεία είναι στο κέντρο των δραστηριοτήτων, της εκκλησίας, της δημογεροντίας και των συντεχνιών. Εμφανίζεται ως αρρεναγωγείο, παρθεναγωγείο ή αλληλοδιδακτικό. Από τον 15^ο  αιώνα οι κοινότητες  αρχίζουν να έχουν γραμματοδιδασκαλεία και  αλληλοδιδακτικά σχολεία, με τα οποία δόθηκε το έναυσμα για την ανάπτυξη της ελληνικής παιδείας.

Τα  σχολεία  με ονομασίες όπως “παρθεναγωγείο”, “αρρεναγωγείο”,  “δημοτικό”, “ελληνικό” κ.ά, με αξιόλογες βιβλιοθήκες πολλές φορές, συντηρούνταν από τα ταμεία  της κοινότητας.

Παράλληλα η κοινότητα προσφέρει για το νοσοκομείο, το ορφανοτροφείο, την εκκλησία, για κοινωφελείς σκοπούς, για υποτροφίες.

Στην προετοιμασία για την επανάσταση του 1821 οι κοινότητες εμφανίζονται δυναμικά στο εθνικό  ζήτημα του υπόδουλου Ελληνικού στοιχείου και αποτελούν τις οργανώσεις διαβίωσης, λειτουργίας και παρέμβασης στα κοινά. Τα μέλη των κοινοτήτων, στις παραμονές της επανάστασης, αναλάμβαναν ολοένα και μεγαλύτερη δράση, με την μύηση πολλών Ελλήνων στους κόλπους της Φιλικής Εταιρείας.  Οι τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, έμποροι της Οδησσού, Ξάνθος, Σκουφάς, Τσακάλωφ, θα μυήσουν  το 1815 ως τέταρτο μέλος, τον Θρακιώτη Αντώνιο Κομιζόπουλο από την Φιλιππούπολη, έμπορο στη Μόσχα, τον οποίο ο Ξάνθος στα απομνημονεύματά του τον αποκαλεί «χρηστοήθη και έντιμον». Ο γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη ιστορικός της Φιλικής εταιρείας Ι. Φιλήμων, Κύπριος στην καταγωγή, γραμματέας του Δ. Υψηλάντη,  αναφέρει ότι  «εάν οι Έλληνες έμποροι της Δύσεως και του Βορρά εκυοφόρησαν την Επανάστασιν του 1821 και Έλληνες της Οδησσού την εγέννησαν, Έλληνες της Θράκης την εθήλασαν».

Οι κοινότητες αποτελούν τον θεσμό με τον οποίο οι Έλληνες επιβιώνουν την περίοδο της οθωμανικής κατοχής και στο τέλος αυτής της σκληρής εποχής εκτός από σχολεία, κοινωνικές δομές, δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την αντίσταση, αποτελούν το στοιχείο ενότητας και διάσωσης της Ρωμηοσύνης, του Γένους, μέχρι την  Παλιγγενεσία. Η “απελευθέρωση” όμως υπό ξένη κηδεμονία προδίδει τα ιδανικά   των αγωνιστών και των κοινοτήτων. Μάλιστα τόσο οι αγωνιστές όσο και οι κοινότητες είναι οι κατεξοχήν στόχοι του νέου καθεστώτος. Οι μεν πρώτοι διώκονται, οι δε δεύτερες (μαζί με τις Ι. Μονές) καταργούνται!

2. Ο κοινοτισμός ως πρότυπο εθνικής, κοινωνικής και οικονομικής επιβίωσης

Ο σημαντικότερος ερευνητής του κοινοτισμού στην πατρίδα μας, ο Κ. Καραβίδας γράφει ότι “ο «κοινοτισμός», δεν είνε σύστημα διοικητικών δικαίων` είνε πνεύμα ζωής, είνε βίωσις, είνε δεδομένο οικονομικό, κοινωνικό και βιολογικό και εμφανίζεται υπό πολυάριθμες μορφές οργανώσεως, υπό σειράν σχηματισμών που τούς καλώ κοινοτικούς ή και εταιρικούς ή και συντροφικούς….”.

Ο Καραβίδας μιλά και για το γεγονός ότι ο κοινοτισμός πολεμήθηκε ή με διαφορετικά λόγια το σύγχρονο κράτος δεν δομήθηκε πάνω στο κοινοτικό πνεύμα: “Ο κοινοτισμός… είνε ένα αυθύπαρκτο γεγονός, που μάλιστα κατά το πλείστον δεν πήρε καν νομική θετή μορφή αλλά στάθηκε στην περιοχή των εθίμων αυτοτελές και αυτοκαθωρισμένο επί τη βάσει δυναμικών γεωοικονομικών νόμων και επί τη βάσει των παραδόσεων και της πολιτιστικής εξελίξεως· ….Δυστυχώς το κύριο εμπόδιο όπου συνετρίβη ο ελληνικός κόσμος είνε το ότι δεν ημπόρεσε από τα ζωντανά επί μέρους και κατά περιοχές πολιτικά μέλη του να συνθέση φυσιολογικά μίαν κεντρικήν εξουσίαν μείζονα καλύπτουσαν οργανικώς όλην την ελληνικήν γην’ το κύριο εξ αλλού σαράκι της νεωτέρας κεντρικής εξουσίας, το οποίον την έφερε σε εσωτερικάς αντιφάσεις και σε στασιασμούς συνεχείς, είνε το ότι η ιστορική της προέλευσι οφείλεται κατα το πλείστον εις άλλους συντελεστάς παρά εις μίαν ζωντανήν κοινοτικήν ευρυτέραν σύνθεσι”

   Και συνεχίζει ο Κ. Καραβίδας αναφερόμενος σε πιο συγκεκριμένα ζητήματα που ερμηνεύουν το κοινοτικό φαινόμενο και το προτάσσουν ως κοινωνική  και πολιτική οντότητα: “…. ισχυρίζομαι πως όλα … δείχνουν καθαρά ότι το κύριο δικό μας κύτταρο …. είνε η κοινότητα μας… που είνε η φυσική εκδήλωσίς μας, το μόνο μέσον που έχομε για να κινηθούμε, με αυτό το μέσον θα βαδίσωμε προς αυτούς τους σκοπούς. Θα κάνωμε θαύματα; Δεν ξεύρω, μια φορά όμως θα βαδίσωμε χωρίς να τρικλίζωμε και χωρίς τον κίνδυνο να γίνωμε γελοίοι”.

Ο Κ. Καραβίδας αναφέρεται επίσης και στο κοινοτικό πνεύμα ως δημιουργικό και παραγωγικό πρότυπο, γράφοντας μάλιστα σε μία περίοδο που η παγκόσμια οικονομική κρίση και το οξύτατο προσφυγικό πρόβλημα των Ελλήνων της Θράκης, της Μικράς Ασίας και του  Πόντου, είχε προκαλέσει σοκ στην Ελλάδα. Μάλιστα προτείνει και συγκεκριμένα πρότυπα ανάπτυξης του αγροτικού χώρου με βάση την κοινότητα: “το δημιουργικό κύτταρό μας για τας δημητριακάς μεν και κτηνοτροφικάς χωρικάς μας περιοχάς είνε αυτό που ονομάζω δημητριακήν κοινότητα… η δημητριακή κοινότητα δεν είνε τυχαία κι αναρχική παράθεσις ανθρώπων και σπιτιών,  αλλά είνε σύνθετη οργανική μονάδα παραγωγής…. παρουσιάζει ιδιόμορφην οργάνωσι των βάσεών της και των κυρίων λειτουργιών της, της παραγωγικής εργασίας, της αποταμιεύσεως, της αποσβέσεως, της κεφαλαιοποιήσεως, της πίστεως, της ασφαλίσεως.Εξ άλλου δια  τας σταφιδικάς,  τας  καπνικάς,  τας ελαιοκομικάς περιοχάς  μας για την  παραγωγή, την επεξεργασία,  τη  βιομηχανία και το εμπόριο της σταφίδας, του καπνού  και του λαδιού, που όλα αυτά τα προϊόντα δίδουν θετική και πλατιά βάσι για αποκεντρωμένες κατά χώραν βιομηχανίες—εις όλες αυτές της περιπτώσεις το κύριο ενεργητικό κύτταρο δεν είνε η ανώνυμη εταιρία και το καπιταλιστικό κεφάλαιο, αλλά είνε η προσωπική η κλασσική αστοχωρική ελληνική κοινότητα, αυτή η κοινότητα που ευνόησε την σύνθεσι και  την ισορροπία  της ελληνικής κοινωνίας  και  που επέτρεψε στους Έλληνας χωρικούς αυτών των περιοχών να εκμεταλλευθούν οι ίδιοι τα προϊόντα τους, τα προσωπικά κεφάλαια τους και την ατομική ο καθένας υπερεργασία του, επί τόπου και μάλιστα όχι μόνον ως παραγωγοί αλλά και ως έμποροι και  ως βιομήχανοι΄΄.

3. Ο κοινοτισμός ως αλληλεγγύη στην περίοδο της σύγχρονης κρίσης

  Στην καλοπροαίρετη και μη, στην με καλή διάθεση αλλά και προβοκατόρικη ερώτηση, “τι να κάνουμε” ή τι “μπορούμε να κάνουμε” στην περίοδο της κρίσης απαντήσαμε με την ερώτηση, “κοίταξες τον διπλανό σου που πεινάει, που κρυώνει, που έχασε την εργασία του, που δεν έχει να πληρώσει το ηλεκτρικό ρεύμα, το νερό,  τα βιβλία και τα τετράδια των παιδιών του”;

Η ικανοποίηση των παραπάνω αναγκών ήταν και δυστυχώς παραμένει το πρώτιστο  καθήκον κάθε Έλληνα και Ελληνίδας, κάθε ανθρώπου, που δεν μπορεί να βλέπει αφενός την πατρίδα του και την ίδια του τη ζωή να καταστρέφεται και αφετέρου να παρακολουθεί τον κάθε λογής “παράγοντα” τοπικό και μη, να παριστάνει τον “σωτήρα”.

Έτσι τρία χρόνια πριν, αποφασίστηκε να κάνουμε αυτό, που άλλοι λίγο άλλοι περισσότερο έπρατταν κατά μόνας. Να βοηθούν και να βοηθήσουν τον συνάνθρωπο, ποικιλοτρόπως και συνεχώς.

Έτσι λίγοι άνθρωποι, η μαγιά που γράφει ο Μακρυγιάννης, δημιουργήσαμε την Κίνηση Αλληλεγγύης Πολιτών Αλεξανδρούπολης, ώστε να δώσουμε μία σοβαρή, ανιδιοτελή και συνεχή πρόταση για την Αλεξανδρούπολη και την πατρίδα μας. Για να δώσουμε θάρρος και να πάρουμε δύναμη στις εκατοντάδες οικογένειες, για να συνεχίσουμε με άλλο τρόπο την πλούσια κοινοτική μας παράδοση.

Κάθε μέρα, για 365 μέρες, παραλαμβάνουμε ψωμί και αρτοσκευάσματα, έτοιμο φαγητό, λαχανικά και φρούτα, κρέας, γάλα, ζάχαρη, ζυμαρικά, αυγά, αλλαντικά και άλλα προϊόντα που μας τα προσφέρουν με μεγάλη ευχαρίστηση και χαρά, άνθρωποι, οι οποίοι είδαν στην Κίνησή μας μία αληθινή προσπάθεια ανάστασης του τόπου  μας.  Παράλληλα, από τις οικονομίες μας, από το υστέρημά μας, κάθε μέρα, για 365 μέρες,  αγοράζουμε τα παραπάνω προϊόντα, μαζί με ρουχισμό, παπούτσια, παιχνίδια, συσκευές, έπιπλα, βιβλία, κουβέρτες, φάρμακα κ.ά είδη πρώτης ανάγκης, που είναι αναγκαία για κάθε οικογένεια και τα προσφέρουμε σε ανθρώπους που έχουν πραγματική ανάγκη. Συνεισφέρουμε στη θέρμανση, αγοράζοντας ξύλα και πετρέλαιο, πληρώνουμε λογαριασμούς ρεύματος και νερού, αγοράζουμε βιβλία και τετράδια σε παιδιά που έχουν ανάγκη, ενώ γιατροί, φαρμακοποιοί, νομικοί και  άλλοι επιστήμονες, δίνουν την προσωπική τους εισφορά για την επίλυση ή την απάλυνση του προβλήματος των συνανθρώπων μας. Επιπλέον, το τελευταίο χρονικό διάστημα, περάσαμε και στην παραγωγή  προϊόντων. Τη βάση της οικονομίας, της ζωής και της ιστορικής πορείας των Ελλήνων και των Ελληνίδων. Παράγουμε τα δικά μας προϊόντα, στον αγροτικό και κτηνοτροφικό τομέα, από ποικιλίες και σπόρους που διασώθηκαν από τη λεηλασία και την καταστροφή της ελληνικής γης και παραγωγής. ‘Ετσι  εκατοντάδες οικογένειες έλαβαν και λαμβάνουν δωρεάν από την Κίνηση, από μία κοινότητα που συγκροτήθηκε από τα κάτω, με μόνο “δικαιολογητικό” την ειλικρίνεια και το πρόβλημα που είχαν ή που έχουν. Εμείς δεν φέρνουμε σε δύσκολη θέση κανένα, δεν ζητάμε  δεκάδες  χαρτιά,   φορολογική δήλωση,   ψήφο…..

4. “Ουκ επ’ άρτω μόνο ζήσεται άνθρωπος”

Στο υπαρκτά  προβλήματα της πείνας και της δυστυχίας -και είδαμε πολλά αυτά τα τρία χρόνια- θα πρέπει να προστεθούν και τα σημαντικά αν όχι πρωταγωνιστικά προβλήματα της ψυχικής κατάστασης των οικογενειών που βοηθάμε. Όλοι οι άνθρωποι που λαμβάνουν βοήθεια από την Κίνηση Αλληλεγγύης έχουν την ανάγκη της επικοινωνίας. Της διάχυσης του προσωπικού και οικογενειακού τους δράματος σε ανθρώπους που δεν τους γνώριζαν, αλλά είδαν σ’ αυτούς την πραγματική αλληλεγγύη, χωρίς υστεροβουλία και συμφέρον. Έτσι τα μέλη της Κίνησης, κατά περίσταση,  έγιναν φίλοι, πατέρες, γονείς, ψυχολόγοι, “εξομολόγοι” και συνεισέφεραν και συνεχίζουν να συνεισφέρουν σε δύσκολες προσωπικές στιγμές. Ταυτόχρονα η Κίνηση είδε ότι μαζί με την προσφορά σε  αγαθά, έπρεπε να υπάρξει και μία πρόταση διεξόδου για την πατρίδα μας. Άλλωστε από την πρώτη στιγμή δηλώσαμε ότι δεν είμαστε ούτε Μη Κυβερνητική Οργάνωση, ούτε “Κίνηση” από πλούσιους και πλούσιες που δεν έχουν τι να κάνουν και προσφέρουν  τα Χριστούγεννα και το Πάσχα, παρουσία τηλεοπτικής κάμερας, ένα μακαρόνι, ένα ρύζι και μία ζάχαρη…. ΄Ετσι οργανώσαμε εκδηλώσεις πνευματικού περιεχομένου, με τεράστια επιτυχία, που ομολογουμένως τρόμαξαν τους τοπικούς και μη παράγοντες, για αυτό και τα σχόλια, οι αναφορές και οι επιθέσεις. Η πορεία όμως της Κίνησης τους διέψευσε και τους “καθησύχασε”…..

5. Η Κίνηση Αλληλεγγύης ως προσωπική και συλλογική ανά(σ)ταση

Είναι πολλές οι στιγμές για τις οποίες νιώθουμε ότι, συν Θεώ, πετύχαμε πολλά. Νιώθουμε εξαιρετικά γιατί μέσα από την Κίνηση Αλληλεγγύης γίναμε καλύτεροι και πράξαμε το καθήκον μας, όσο βεβαίως μας το επέτρεψαν  οι προσωπικές δοκιμασίες και δυσκολίες και τα γενικότερα εμπόδια. Νιώθουμε υπέροχα γιατί βοηθήσαμε ανθρώπους που ένιωθαν απελπισμένοι και μόνοι, που μας θυμήθηκαν και μας έδωσαν την ευχή τους όταν έφευγαν από αυτόν τον κόσμο  ή που μας έλεγαν  “δώστε σε κάποιον άλλον γιατί εγώ βρήκα εργασία”…. Γνωρίσαμε μοναδικούς ανθρώπους που δεν μας αρνήθηκαν τη βοήθεια και την προσφορά σε ό,τι και εάν τους ζητήσαμε,   όλοι τους από το υστέρημά τους, ακόμη και άνεργοι, γνωστοί και άγνωστοι, από διάφορα μέρη της Ελλάδας και του πλανήτη, από το διπλανό μας σπίτι και επιχείρηση στην Αλεξανδρούπολη, τις Φέρες, την Κομοτηνή, μέχρι τη Θεσσαλονίκη, τη Λάρισα, την Αθήνα, την Πορτογαλία και τις ΗΠΑ!

Η Γιώτα, ο Φιλόθεος, ο Γιώργος, η Αγγελική, ο Κώστας, ο Γιάννης, ο Χρήστος, ο Θανάσης και ο Νίκος, ο Ηλίας, ο Αντώνης, ο Βαγγέλης, η Δώρα, η Φωτεινή και ο Γιώργος, καθώς  και εκατοντάδες άλλοι συνάνθρωποί μας  είναι αυτοί που είδαν στην Κίνηση Αλληλεγγύης, στη σύγχρονη έκφραση της κοινοτικής παράδοσης, την αληθινή πράξη, την ανιδιοτελή προσφορά, την πραγματική προσωπική και συλλογική ανά(σ)ταση.

6. Συμπεράσματα

Ο Κ. Καραβίδας έχοντας μελετήσει  πλήρως το κοινοτικό φαινόμενο καταλήγει σε ένα πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα που αφορά τόσο την οικονομία και την κοινωνία, όσο και τη συνέχεια, πολιτισμική και εθνική. Ερμηνεύει βεβαίως και έναν από τους λόγους που οδήγησαν τον λαό μας στη σημερινή κατάσταση. Λέει χαρακτηριστικά ότι “σε κάθε χώρα υπάρχει ένα όριον πολυτελείας στο είδος ζωής και στο είδος πολιτισμού και για όλους και για τον καθένα και για τις ομαδικές, δηλαδή, και για τις ατομικές μορφές και ότι το όριον αυτό δεν μπορεί κανείς να το υπερβή χωρίς κίνδυνο της ελευθερίας του, της αξιοπρεπείας του και της πνευματικής διαύγειάς του αλλά και της ίδιας της ζωής του συχνά! Η ιστορία αναφέρει το παράδειγμα του ενδόξου βασιληά Παυσανία, που οι Σπαρτιάται τον εσκότωσαν πριν καν εξακριβώσουν αν έκλεψε κι αν επρόδωσε, αρκεσθέντες μόνο στο γεγονός ότι εισήγαγεν εις το είδος ζωής του τόνους τινας βαρβαρικής πολυτελείας, ασυμβιβάστου με την γεωοικονομικήν δυναμικήν και με τας εξ αυτής προελθούσας παραδόσεις, της πόλεως. Του ιδίου νόμου παραδειγματική και απαράμιλλη εφαρμογή είνε ολόκληρος ο λιτός και ευγενής, αβαρής και εξ ίσου ρωμαλέος, πολιτισμός των αρχαίων Αθηνών….”.

Οι παραπάνω επισημάνσεις είναι καθοριστικές για την ερμηνεία της σημερινής κατάστασης αλλά και για την ανάσταση, εθνική, κοινωνική και οικονομική. Η πλούσια ελληνική κοινοτική εμπειρία σε συνδυασμό με την σύγχρονη αλληλεγγύη του λαού μας,  μπορούν να βάλουν τέλος στην “πολυτέλεια”.